ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ದಾರಿ ತೋರಬೇಕಾದವರೇ ಅಡಚಣೆ ಮಾಡದಿರಲಿ!

ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗೆ ಸರಕಾರ ಅನೇಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಿದೆ. ಅದಕ್ಕಾಗಿಯೇ ಪ್ರತ್ಯೇಕ ಸಚಿವಾಲಯದ ಜತೆಗೆ, ನಿಗಮ-ಮಂಡಳಿಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿವೆ. ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಲು ನೂರಾರು ಕೋಟಿ ರುಪಾಯಿಗಳ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತದೆ. ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಇಲಾಖೆ ದೊಡ್ಡ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ, ಅಭಿಯಾನ, ಕ್ಯಾಂಪೇನ್ ಗಳನ್ನು ಹಮ್ಮಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇಷ್ಟಾಗಿಯೂ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ನಿರೀಕ್ಷಿತ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿಲ್ಲ. ವಿಚಿತ್ರ ಮತ್ತು ದುರ್ದೈವದ ಸಂಗತಿ ಅಂದ್ರೆ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಎಷ್ಟೋ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಸರಕಾರ ಮತ್ತು ಸರಕಾರದ ಕ್ರಮಗಳೇ ಕಂಟಕವಾಗುವುದು ಸುಳ್ಳಲ್ಲ.

ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮವು ಯಾವುದೇ ದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕತೆ, ಉದ್ಯೋಗ ಸೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ವಿನಿಮಯಕ್ಕೆ ಪ್ರಮುಖ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡುವುದು ಸರ್ವವಿಧಿತ. ಇದನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸಲು ಸರಕಾರಗಳು ಹಲವು ನೀತಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುತ್ತವೆ. ಆದರೆ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ, ಉದ್ದೇಶಗಳು ಒಳ್ಳೆಯದಿದ್ದರೂ, ಅನುಷ್ಠಾನದಲ್ಲಿನ ಲೋಪಗಳು, ಅತಿಯಾದ ನಿಯಂತ್ರಣಗಳು ಅಥವಾ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಸರಕಾರದ ಕ್ರಮಗಳೇ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಅಡ್ಡಿಯಾಗಬಹುದು.

ಈ ಪೈಕಿ ಮೊದಲನೆಯದು, ಅತಿಯಾದ ತೆರಿಗೆಗಳು ಮತ್ತು ಶುಲ್ಕಗಳು (Excessive Taxes and Fees). ಅನೇಕ ದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ಸರಕಾರಗಳು ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಂದ ಅಥವಾ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಸಂಬಂಧಿತ ವ್ಯವಹಾರಗಳಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ತೆರಿಗೆಗಳನ್ನು ವಿಧಿಸುತ್ತವೆ. ಇದು ಹೋಟೆಲ್, ವಿಮಾನ ಟಿಕೆಟ್, ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣಗಳ ಪ್ರವೇಶ ಶುಲ್ಕ ಅಥವಾ ಗೈಡ್ ಸೇವೆಗಳ ಮೇಲೆ ಇರಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಯಾವುದೋ ಒಂದು ದೇಶದಲ್ಲಿ, ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣದಿಂದಲೇ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಆಗಮನ - ನಿರ್ಗಮನ ಶುಲ್ಕ ವಿಧಿಸುವುದು ಅಥವಾ ಐಷಾರಾಮಿ ಹೋಟೆಲ್‌ಗಳ ಮೇಲೆ ಅತಿಯಾದ ಜಿಎಸ್ಟಿ (ಅಥವಾ ಸ್ಥಳೀಯ ತೆರಿಗೆ) ವಿಧಿಸುವುದು. ಇದರಿಂದ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಒಟ್ಟು ಪ್ರವಾಸದ ವೆಚ್ಚ ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತದೆ. ಪರಿಣಾಮ, ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಹೆಚ್ಚಿನ ವೆಚ್ಚದ ಕಾರಣದಿಂದ ಅಂಥ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತಾರೆ ಅಥವಾ ಕಡಿಮೆ ಅವಧಿಗೆ ಪ್ರವಾಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಅಗ್ಗದ ಪರ್ಯಾಯ ತಾಣಗಳನ್ನು ಹುಡುಕುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಸಹಜವಾಗಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಒಂದು ವಾರ ಇರುವವರು ಮೂರು ದಿನಗಳಿಗೆ ಮೊಟಕುಗೊಳಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇದೂ ಸಹ ಆದಾಯದ ಮೇಲೆ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತದೆ.

ಎರಡನೆಯದು, ಕಳಪೆ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ ನಿರ್ವಹಣೆ ಮತ್ತು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕೊರತೆ (Poor Infrastructure Management and Lack of Development). ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣಗಳಿಗೆ ತಲುಪಲು ರಸ್ತೆಗಳ ಕೊರತೆ, ವಿಮಾನ ನಿಲ್ದಾಣಗಳ ಕಳಪೆ ನಿರ್ವಹಣೆ, ಕಳಪೆ ನೈರ್ಮಲ್ಯ ಸೌಲಭ್ಯಗಳು, ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ಸಮಸ್ಯೆ, ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಾರಿಗೆಯ ಕೊರತೆ ಇತ್ಯಾದಿ.ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಸುಂದರವಾದ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ತಾಣವಿದ್ದರೂ, ಅಲ್ಲಿಗೆ ತಲುಪಲು ರಸ್ತೆ ಸಂಪರ್ಕ ಸರಿಯಾಗಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಅಥವಾ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಶೌಚಾಲಯ, ವಿಶ್ರಾಂತಿ ಕೊಠಡಿಯಂಥ ಮೂಲಭೂತ ಸೌಲಭ್ಯಗಳಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಅಲ್ಲಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಉತ್ಸಾಹ ತೋರಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಒಂದು ವೇಳೆ ಹೋದರೂ ಕೆಟ್ಟ ಅನುಭವ ಪಡೆಯುತ್ತಾರೆ. ಪರಿಣಾಮ, ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಅಹಿತಕರ ಅನುಭವ ಉಂಟಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಬಾಯಿಂದ ಬಾಯಿಗೆ ಹರಡಿ (Word of Mouth) ಇತರರ ಪ್ರವಾಸ ಯೋಜನೆಯ ಮೇಲೆ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಪ್ರಭಾವ ಬೀರುತ್ತದೆ. ಹೂಡಿಕೆದಾರರು ಕೂಡ ಇಂಥ ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ಹಣ ಹೂಡಲು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತಾರೆ.

ಮೂರನೆಯದು, ಅತಿಯಾದ ನಿಯಂತ್ರಣಗಳು ಮತ್ತು ಅನುಮತಿಗಳ ಜಟಿಲತೆ (Excessive Regulations and Complex Permissions).ಹೊಸ ಪ್ರವಾಸಿ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಅನುಮತಿ ಪಡೆಯಲು ದೀರ್ಘಕಾಲಿಕ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಗಳು, ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ (ವಿಶೇಷವಾಗಿ ವಿದೇಶಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ) ವಿಳಂಬವಾಗುವ ವೀಸಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ಅಥವಾ ಕೆಲವು ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ವಿಶೇಷ ಅನುಮತಿಗಳ ಅಗತ್ಯ ಸಹಜವಾಗಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಕಿರಿಕಿರಿಯನ್ನು ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಒಂದು ಐತಿಹಾಸಿಕ ತಾಣದ ಸಮೀಪ ಹೊಸ ಹೋಟೆಲ್ ನಿರ್ಮಿಸಲು ಸರಕಾರದ ಹತ್ತಾರು ಇಲಾಖೆಗಳಿಂದ ತಿಂಗಳುಗಟ್ಟಲೆ ಅನುಮತಿ ಪಡೆಯಬೇಕಾಗುವುದು ಅಥವಾ ಕೆಲವು ಹಿಂದುಳಿದ ಆದರೆ ಸುಂದರವಾದ ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ವಿದೇಶಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಕಠಿಣ ನಿಯಮಗಳನ್ನು ಹೇರುವುದು ಮತ್ತು ನಿಧಾನಗತಿಯ ಅನುಮತಿ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಿಂದಾಗಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಅಲ್ಲಿಗೆ ಹೋಗಲು ಮನಸ್ಸು ಮಾಡದಿರಬಹುದು. ಒಂದು ವೇಳೆ ಬಂದರೂ ಅನಗತ್ಯ ಅಡಚಣೆ ಅನುಭವಿಸಬಹುದು. ಪರಿಣಾಮ, ಹೂಡಿಕೆದಾರರು ನಿರುತ್ಸಾಹಗೊಳ್ಳಬಹುದು. ಇದು ಹೊಸ ಉದ್ಯೋಗಗಳ ಸೃಷ್ಟಿಯನ್ನು ತಡೆಯಬಹುದು. ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ವೀಸಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ತಲೆನೋವಾದರೆ, ಅವರು ಸುಲಭವಾಗಿ ವೀಸಾ ದೊರೆಯುವ ಇತರ ದೇಶಗಳನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.

ನಾಲ್ಕನೆಯದು, ಪ್ರಚಾರ ಮತ್ತು ಮಾರ್ಕೆಟಿಂಗ್ ಕೊರತೆ ಅಥವಾ ತಪ್ಪಾದ ಪ್ರಚಾರ (Lack of or Misguided Promotion/Marketing). ಸರಕಾರವು ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಮರ್ಪಕ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡದಿರುವುದು ಅಥವಾ ಕೇವಲ ಕೆಲವು ಪ್ರಮುಖ ನಗರಗಳ ಮೇಲೆ ಮಾತ್ರ ಗಮನ ಹರಿಸಿ, ಕಡಿಮೆ ಜನಪ್ರಿಯ ಆದರೆ ಸುಂದರವಾದ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸುವುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ದೇಶವೊಂದು ತನ್ನ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸೌಂದರ್ಯಕ್ಕೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದರೂ, ಸರಕಾರ ಕೇವಲ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಮಾತ್ರ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರೆ, ಸಾಹಸ ಪ್ರಿಯ ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಬೇರೆ ಕಡೆಗೆ ಹೋಗಬಹುದು. ಡಿಜಿಟಲ್ ಮಾರ್ಕೆಟಿಂಗ್‌ನ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳದಿರುವುದೂ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮಕ್ಕೆ ಮಾರಕವಾಗಿ ಪರಿಣಮಿಸಬಹುದು. ಪರಿಣಾಮ, ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಜಾಗತಿಕ ಅರಿವು ಮೂಡುವುದಿಲ್ಲ. ಪ್ರವಾಸಿಗರ ಸಂಖ್ಯೆ ನಿರೀಕ್ಷಿತ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ಏರುವುದಿಲ್ಲ.

ದಾರಿಗೆ ಬರಲಿ ಜವಾಬ್ದಾರಿಯುತ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ!

ಐದನೆಯದಾಗಿ, ಅತಿಯಾದ ಭದ್ರತಾ ಕ್ರಮಗಳು ಮತ್ತು ಅಪಾಯದ ಗ್ರಹಿಕೆ (Excessive Security Measures and Perception of Risk). ಕೆಲವು ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಭದ್ರತಾ ಕಾರಣಗಳಿಂದಾಗಿ ಅತಿಯಾದ ತಪಾಸಣೆ, ನಿರ್ಬಂಧಗಳು ಅಥವಾ ಮಿಲಿಟರಿ ಉಪಸ್ಥಿತಿ, ಇದು ಪ್ರವಾಸಿಗರಲ್ಲಿ ಅಸುರಕ್ಷತೆಯ ಭಾವನೆ ಮೂಡಿಸಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ರಾಜಕೀಯ ಅಸ್ಥಿರತೆ ಅಥವಾ ಭಯೋತ್ಪಾದನಾ ಬೆದರಿಕೆ ಇರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಸರಕಾರವು ಭದ್ರತೆಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಿದರೂ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಈ ಕ್ರಮಗಳು ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ‘ಇಲ್ಲಿ ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿಲ್ಲ’ ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ರವಾನಿಸಬಹುದು. ಪರಿಣಾಮ, ಪ್ರವಾಸಿಗರು ಅಂಥ ಸ್ಥಳಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಲು ಹಿಂಜರಿಯುತ್ತಾರೆ. ಇದು ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮವನ್ನು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಕುಗ್ಗಿಸುತ್ತದೆ.

ಆರನೆಯದು, ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಅತಿಯಾದ ನಿರ್ಬಂಧಗಳು (Over-restrictions in the Name of Environmental Protection). ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಅತ್ಯಗತ್ಯವಾದರೂ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಸರಕಾರವು ಪರಿಸರ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮವನ್ನು ಉತ್ತೇಜಿಸುವ ಬದಲು, ಅತಿಯಾದ ನಿರ್ಬಂಧಗಳನ್ನು ಹೇರಬಹುದು. ಇದು ಪ್ರವಾಸಿಗರ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಕಷ್ಟಕರವಾಗಿಸಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಒಂದು ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರಿಸರ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸಿಗರ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಕಟ್ಟುನಿಟ್ಟಾಗಿ ಮಿತಿಗೊಳಿಸುವುದು ಅಥವಾ ಪ್ರವಾಸಿ ಸೌಲಭ್ಯಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲು ಸಂಪೂರ್ಣ ನಿಷೇಧ ಹೇರುವುದು, ಇದರಿಂದ ಆರ್ಥಿಕ ಲಾಭದ ಸಾಧ್ಯತೆಗಳು ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತವೆ. (ಇದು ಸಮರ್ಥನೀಯವಾಗಿದ್ದರೂ, ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಲಾಭವನ್ನು ಕಡಿತಗೊಳಿಸಬಹುದು). ಪರಿಣಾಮ, ಸಮುದಾಯಗಳಿಗೆ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದಿಂದ ಸಿಗುವ ಲಾಭ ಕಡಿಮೆಯಾಗುತ್ತದೆ. ಇದು ಅವರಿಗೆ ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಡ್ಡಿಯಾಗಬಹುದು.

ಏಳನೆಯದು, ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆ ಕೊರತೆ (Lack of Local Community Participation). ಸರಕಾರವು ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ನೀತಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುವಾಗ ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳ ಅಭಿಪ್ರಾಯಗಳನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸದಿರುವುದು ಅಥವಾ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದಿಂದ ಬರುವ ಲಾಭವನ್ನು ಸ್ಥಳೀಯರಿಗೆ ತಲುಪಿಸಲು ವಿಫಲವಾಗುವುದುಂಟು. ಇದರಿಂದ ಸ್ಥಳೀಯರು ಆಗಮಿಸುವ ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ಅನಗತ್ಯ ಕಿರುಕುಳ ನೀಡಬಹುದು. ತಮ್ಮನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಅಸಹಕಾರ ಮನೋಭಾವ ತಾಳಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಪ್ರವಾಸಿ ತಾಣವೊಂದನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವಾಗ ಅಲ್ಲಿನ ಭೂ ಮಾಲೀಕರು ಅಥವಾ ಸ್ಥಳೀಯ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳ ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಕಡೆಗಣಿಸುವುದು. ಇದು ಅವರಲ್ಲಿ ಅಸಮಾಧಾನ ಮೂಡಿಸಿ, ಪ್ರವಾಸಿಗರ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಕೂಲ ವಾತಾವರಣ ಸೃಷ್ಟಿಸಬಹುದು. ಪರಿಣಾಮ, ಸ್ಥಳೀಯರ ಸಹಕಾರವಿಲ್ಲದೇ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುವುದು ಕಷ್ಟ. ಇದು ಪ್ರವಾಸಿಗರಿಗೆ ನಕಾರಾತ್ಮಕ ಅನುಭವ ನೀಡಬಹುದು.

ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಸರಕಾರದ ಬೆಂಬಲ ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಆದರೆ, ನೀತಿಗಳನ್ನು ರೂಪಿಸುವಾಗ ದೂರದೃಷ್ಟಿ, ವಾಸ್ತವಿಕತೆ, ನಿಯಮ ಸರಳೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಗೆ ಆದ್ಯತೆ ನೀಡಬೇಕು. ತೆರಿಗೆಗಳು, ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ, ನಿಯಂತ್ರಣಗಳು, ಪ್ರಚಾರ, ಭದ್ರತೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಸಮತೋಲನದ ನಡುವೆ ಸೂಕ್ತ ಸಮತೋಲನ ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವುದು ನಿರ್ಣಾಯಕವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ, ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಉತ್ತೇಜನಕ್ಕಾಗಿ ಕೈಗೊಂಡ ಕ್ರಮಗಳೇ ಅದರ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಮಾರಕವಾಗಬಹುದು. ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಇಲಾಖೆ ಕೇವಲ ದ್ವೀಪವಾಗಿ ಅಥವಾ ಏಕಮುಖವಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಇದು ಸರಕಾರದ ಎಲ್ಲ ಇಲಾಖೆಗಳ ಜತೆ ಸಮನ್ವಯ ಸಾಧಿಸಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಬೇಕಾಗುವುದು ಅತ್ಯವಶ್ಯ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ, ಹಂಪಿಯಂಥ ಪಾರಂಪರಿಕ ಮತ್ತು ಐತಿಹಾಸಿಕ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವಾಗ, ಪುರಾತತ್ವ ಇಲಾಖೆ, ಲಿಪಿ ಇಲಾಖೆ, ಲೋಕೋಪಯೋಗಿ ಇಲಾಖೆ, ಮೂಲ ಸೌಕರ್ಯ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಇಲಾಖೆ, ರೈಲು, ಭೂಸಾರಿಗೆ ಇಲಾಖೆ… ಹೀಗೆ ಹತ್ತಾರು ಇಲಾಖೆಗಳ ಸಹಯೋಗ ಅತ್ಯಗತ್ಯ. ಈ ಎಲ್ಲ ಇಲಾಖೆಗಳನ್ನು ವಿಶ್ವಾಸಕ್ಕೆ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದೇ ಆ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸ ಹೊರಟರೆ ಅದು ಯಶಸ್ಸನ್ನು ಕಾಣುವುದಿಲ್ಲ.

You can't play a symphony alone, it takes an orchestra to play it. ಈ ಮಾತು ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಇಲಾಖೆಗೂ ಅನ್ವಯ.